'We hebben je door, hoor. Je kan helemaal niks'

Stel je voor: je zit op je werk, je taken vorderen vlot en je baas is tevreden. Dan krijg je een telefoontje: ,,Er is een fout gemaakt,’’ zegt de persoon aan de andere lijn. ,,Jij hoort hier niet.’’ Verbaasd stamel je dat je het niet begrijpt. ,,Je bent betrapt. Je bent helemaal niet goed genoeg voor dit werk. Je moet nu vertrekken.’’

Een bizar scenario? Inderdaad, maar niet voor wie kampt met het impostor syndrome, het oplichterssyndroom, voor het eerst beschreven door twee Amerikaanse psychologen in 1978. Mensen met dit syndroom, vaker vrouwen, voelen zich bedriegers. Ze zijn ervan overtuigd dat ze niet zo bekwaam zijn als ze lijken. Ondanks al hun diploma’s, kwalificaties en ervaring voelen ze zichzelf nooit goed genoeg. Hoeveel succes ze ook oogsten en hoeveel complimenten ze ook krijgen, ze blijven zich iemand voelen die maar doet alsof.

Mensen met het impostor syndrome zijn zeker niet alleen. Uit onderzoek blijkt dat liefst 70 procent van alle mensen op een punt in hun leven zich zo voelt. Dat veel vrouwen er last van hebben, is iets wat ook bedrijfskundige en loopbaancoach Vreneli Stadelmaier tegenkwam in haar werk. Ze schreef het boek F*ck die onzekerheid over het impostor syndrome en helpt vrouwen het te overwinnen.

,,In tien jaar als coach viel me een raar verschijnsel op: veel vrouwen lijken haast een gespleten persoonlijkheid te hebben. Aan de ene kant zijn ze talentvol, behalen ze successen en zijn ze overtuigd van hun eigen kunnen. Maar aan de andere kant ook weer helemaal niet. Ze zijn er heilig van overtuigd dat ze het niet kunnen.’’ Zijn ze niet gewoon onzeker? ,,Nee, dat is het niet. Objectief weten ze namelijk heus wel dat het goed zit. Ze zien dat ze succes hebben, kunnen uitleggen wat ze toevoegen in hun vakgebied en wat ze allemaal goed doen. Maar toch hebben ze die angst.’’

De vrees niet goed genoeg te zijn belemmert niet alleen de carrière van veel vrouwen, maar maakt hen ook ongelukkig. ,,Echt, ik heb ze in mijn praktijk gehad: succesvolle vrouwen in hoge functies die in een auto met chauffeur naar me toe komen, maar vervolgens bij mij in huilen uitbarsten omdat ze telkens het gevoel hebben dat ze tekortschieten.’’

Ook mannen kunnen last krijgen van het syndroom, maar waarom worden vrouwen vaker getroffen? ,,Impostor syndrome is een soort innerlijke stem die tegen je zegt dat je het niet kan. Deze wordt gevoed door dingen uit je jeugd of heeft een cultureel component’’, legt Stadelmaier uit. ,,De vrouw staat van oudsher op de tweede rang. Ze moet een dienende rol op zich nemen, bescheiden zijn en niet-assertief. Ontworstel je je daaraan en neem je bijvoorbeeld een hoge functie op je, dan ontstaat er een cultureel conflict met jezelf en het verwachtingspatroon dat er is voor jou. Je voelt je alsof je er niet bij hoort, een vreemde eend in de bijt.’’

Op sommige momenten in je carrière ben je kwetsbaarder dan op andere. ,,Het kan de kop opsteken als je moet solliciteren of als je net aan je eerste baan begint, maar ook als je moet netwerken. Mensen in creatieve beroepen hebben er gemiddeld ook vaker last van’’, zegt Stadelmaier. ,,Ook geldt dat hoe meer je hebt bereikt, hoe erger het meestal wordt. Er is immers steeds meer om te verliezen. Je hebt meer manden om doorheen te vallen.’’

Hoe irritant en belemmerend ook, impostor syndrome is volgens Stadelmaier zeker te overwinnen. ,,Het begint met snappen hoe het werkt. Je moet inzien dat het maar een gedachte is, een vervelende papegaai op je schouder, verder niks. Vervolgens moet je leren die papegaai om zeep te helpen.’’ Dat kan lastig zijn. ,,Dat beest weet precies wat hij moet zeggen zodat je het gelooft. Om hem te verslaan, moet je je afvragen waar die gedachten vandaan komen. Dan moet je leren er feiten tegenover te zetten die bewijzen dat het stemmetje liegt.’’

Wie lijdt aan impostor syndrome, moet gevoel leren loskoppelen van de feiten. ,,Je moet iets tegenover die negatieve gedachten kunnen zetten. Als het stemmetje zegt dat je het niet kan, moet je logisch nadenken over bewijs dat dat een leugen is. Wat kan je? Wat heb je allemaal gepresteerd?’’

Alle begin is moeilijk, maar proberen loont. ,,Als het je eenmaal een keer gelukt is om die papegaai te negeren, dan wordt het iedere keer makkelijker.’’

Klinkt dit voor jou herkenbaar? We horen graag je ervaringen met het impostor syndrome. Reageren kan hieronder. Liever anoniem reageren? Stuur dan een mailtje naar werkt@ad.nl .